ტრვამის სახეობები

ტრავმები შეიძლება კლაისფიცირდეს როგორც მწვავე(ტრავმატული) და ქრონიკული (თანდათან დადგომა)ტრავმები. მწვავე ტრავმები როგორც წესი გამოწვეულია დიდი ძალებით მაშინ როცა ქრონიკული ტრავმები არის განმეორებით მცირე ძალების დროთა განმავლობაში აკუმულაცია. მწვავე ტრავმის ზოგიერთი მაგალითი რომელიც რაგბიში შეიძლება ვიხილოთ იქნება ტვინის შერყევა, მოტეხილი ძვალი, კუნთის დაჭიმულობა ან გახევა ან სულაც სახსრის ამოვარდნა. მეორე მხრივ ქრონიკული ტრვამა იქნება დაღლილობის მოტეხილობა( stress Fracture) ოსგუდ შლატერის დაავადება ან ტენდონიტი.

ტვინის შერყევა

შეჯახებების სპორტებისთვის დამახასიათებელი ყველა ტრავმებიდან ტვინის შერყევა ყველაზე მეტ ყურადღებას იპყრობს მისი პოტენციურად ნეგატიური კონგიტიური ეფექტების გამო, როგორც მოკლე ასევე გრძელ ვადაში. ბოლო დროს ბრაუნმა და კოლეგებმა 2019 წელს მოყვარულ მოთააშეებში ტვინის შერყევასთან დაკავშირებული შემთხვევების ინციდენტები აღწერეს. საერთო ჯამში მათ გვაუწყეს 89 გაცდენილი დროის ტრავმების შესახებ რაც ყოველ 1000 სათამაშოს საათზე 30.6 ტრავმის რაოდენობის შემთხვევას უდრის ან დაახლოებით ერთ თამაშში ერთი ტრავმა. ავტორებმა დაადგინეს რომ ყველაზე გავრცელებული ტრავმის დიაგნოზი იყო ტვინის შერყევა რომელიც დადგენილი 89 ტრავმიდან 27–ს შეადგენდა ანუ ყოველ 1000 საათზე სათამაშო საათზე 9,3 რაოდენბის შემთხვევით. ამ კველავაში ტვინის შერყევის 3 ყველაზე გვარცელებული მექანიზმი იყო ბოჭვის გაკეთბა(33 %) შემთხვევითი შეჯახება(30%) და ბოჭვის მიღება(11 %). ამას დამატებით ბოლო დროის ლეაჰის და კოლეგების 2019 წლის კვლევამ გვაუწყა რომ მოყვარულ მამართა და მდედრთა თამაშში აღრიცხულ ყველაზე მეტი ტრავმა ძირითადად თავში(ტვინის შერყევა)წარმოქიმნა.  

რბილი ქსოვილის ტრავმა: მდებარეობა და ტიპი

მამრ მოყვარულ მოთამაშეთა შორის ტრავმების უმეტესობა ქვედა კიდურებში (46.9%)გამოვლინდა, მას მოჰყვებოდა ზედა კიდური და შემდგომ თავი/სახე/კისრის ნაწილი(20.8%)( Falkenmere et al 2019). ეს საერთო მიმართულება, მამრ ზრდასრულ მოყვარულ მოთამაშეების დონეზე და მამრ სკოლის მოსწავლე მოთამაშეებში ასევე გამოავლინა რობერტსმა 2013 წელს ((Leahy et al 2019). ამის მსგავსად ლიჰიმ და კოლეგებმა 2019 წელს მოგვახსენეს რომ ბარძაყის დაჭიმულობისა და კოჭის სახრის დაჭიმვა ყველაზე გავრცელებული რბილი ქსოვილის ტრავმაა მოყვარულ მამრ მოთამაშეებში.ასევე იგივე ავტორებმა დაადგინეს რომ მდედრ მოყვარულ მოთამაშეებში კოჭისა და მუხლის დაჭიმულობები ყველაზე გვარცელებული რბილის ქსოვილის ტრავმები იყო.     

სურათი3. ბარძაყის დაჭიმულობის ტრვამა ყველაზე გვარცელებული რბილი ქსოვილის ტრვამაა თამაშში

ტრავმის მათვარი მექანიზმი

კვლევები ხშირად ადგეგენ რომ თამაშის თამაშისა და ვარჯიშის დროს ყველაზე ხშირის ტრვამის მექანიზმია ბოჭვა((Leahy et al 2019, Roberts et al 2013, Schneiders et al 2009).ლიჰიმ და კოლეგებმა 2019 წელს აღნიშნეს რომ ბოჭვასთან დაკავშრებული ტრავმების 48% განიცადეს ბურთის წამღებებმა და ბოჭვასთან დაკავშირებული ტრავმების 52% განიცადეს მბოჭველებმა. ეს სხვა კვლევების მიერაც დადგინდა(Schneiders et al 2009) მიუხედავად იმისა რომ სხვა კვლევებმა მოგვახსენს რომ ბურთის წამღები მოთამაშე უფრო მეტად შეიძლება იყოს დაუცველი ტრავმებისაგან(Roberts et al 2013) მაშინ როცა სხვა კვლევებმა დაადგინეს ცოტა განსხვავებული დაუცველობა ბურთის წამღებ და მბოჭველ მოთამაშეებს შორის (Bird et al 1998).

სურათი 4. თამაშში მხრის ტრავმები ყველაზე გვარცელებულია.

ცვლილებას დაქვემდბარებული და ცვლილებას დაუქმევემდებარებელი ფაქტორები

როდესაც ტრავმების რისკის შესამიცრებელ პროგრამას ვწრეთ მნიშვნელოვანია რომ გავლითვალისწინოთ ორივე, უცვლადი ფაქტორები(ასაკი,სქესი, და წინა ტრვამები) და ცვლადი ფაქტორები(მომზადების დონე,სამუშაო დატვირთვა, ბოჭვის ტექნიკა, ცხოვრების წესი და ა.შ.) ცვლადი ფაქტორები შედგება ტრავმისადმი პოტენციური ხელშემწყობებისაგან რომელიც ჩვენ შეგვიძლია შევცვალოთ ან გავაუმჯობესოთ. მაშინ როცა არა უცვლად ფაქტორებს ვერ შევცვლით. ორივე ფაქტორების მაგალითები ქვემოთ მოცემულ მეორე ცხრილიშია ნაჩვენები. როგორც ზემოთ აღვნიშნეთ მრავალ კვლევაში ბოჭვის გაკეთბა ტვინის შერყევის მთავარი მიზეზი იყო(Brown et al 2019, Leahy et al 2019). ეს შეცლადი ფაქტორია რადგანაც წვრთნისას უფრო მეტი ყურადღება შეიძლება მივაქციოთ ბოჭვის ტექნიკას. ასაკი უცვლადი ფაქტორია როდესაც ტრავმების რისკს ვეხებით. ათლეტის ასაკის მატებსთან ერთად მან გავლენა შეიძლება იქონიოს მიღებულ ტრავმებზე , თამშში დასაბრუნებლად დახარჯულ დროზე და და უფრო მეტი სიფრთხილის გათვალისწინება შეიძლება დაგვჭრდეს როდესაც სარეაბილიტაციო ვარჯიშებს ვარჩევთ.

1}ცხრილი 2.ტრავმის რისკის ფაქტორები

საინტერესო გასათვალისწინებელი ფაქტორია ათლეტის ტრავმების ისტორია. წინა ტრავმები უეჭველად შეუცვლელი ფაქტორია რადგანაცა მავანს არ შეუძლია წარსულის შეცვლა. ამ ინფორმაციის ცოდნა ძალიან მნიშვნელოვანია როდესაც მიზნად გაქვს ტრავმების შემცირება. განსაკუთრებით წინა ტრავმების მექანიზმი და თამაშის დროს როდესაც ტრავმების უმეტესობა შეიძლება მოხდეს. სმოლისა და კოლეგების თანახმად 2009 წელს ბოლო პუნტქი იმას შეიძლება ნიშნავდეს რომ მოთამაშე მისი მოძრაობის ტექნიკას იცვლის მას მერე რაც თამაშის ბოლოს ფიზიკური დაღლილობა ჩნდება. ეს ინფორმაცია თითოეული მოთამაშის ინდივიდუალიზებული ტრავმების რისკის შემცირების სტრატეგიაში შეიძლება გამოვიყენოთ, განსაკუთრებით ტრავმის შემდგომ თამაშში დაბრუნების დროს. მაშინ როდესაც სპეციფიურ გახურების პრაქტიკას, უკეთეს ფიზიკურ მომზადებას ვუსვამთხაზს და ამავე დროს ადრე ტრვამამიღებული მოთამაშისთვის თანდათან პროგრესულად გაზრდილი სათამაშო დროის მიცემა.

მაგალითად თუ მოთამაშეს მხრის სახსრის ტრავმა აქვს რაც გამოწვეული იყო გამართული მკლავის მოუხერხებლად დავარდნით, სტაბილიზების ვარჯიშები შესაფერისი შეიძლება იყოს მისი გახურებაში ჩასართავად. ამის მსგავასად თუ მოთამაშეს ბარძაყის კუნთის დაჭიმვის ისტორია აქვს რომელიც მან სპრინტის დროს მიიღო, მაშინ სასარეგბლო შეიძლება იყოს ბარძაყის გასამაგრებელი ვარჯშების და სავარჯიშოების დამატება, რათა მოთამაშის მიმართულების ცვლის უნარი გაუმჯობესდეს ისევე როგორც სპრინტის მექანიკის წვრთნა(Small et al 2009).